Architectuur, vormgeving en digitale cultuur

Architectuur, Vormgeving en Digitale cultuur. Positief beoordeelde aanvragen

* Prijspeil 2020, Bron: Gemeente Rotterdam

Architectuur, Vormgeving en Digitale cultuur. Negatief beoordeelde aanvragen

Nieuwe ontwikkelingen in ontwerp en stedelijke ontwikkeling laten zich moeilijk vangen in één programma of discipline, er is meer sprake van cross-overs. Ook bij design- en architectuurstudenten en jonge ontwerpers signaleert de Raad meer aandacht voor samenwerking door de disciplines heen. Zij delen gemakkelijk kennis, ervaringen en voorzieningen in geoptimaliseerde, en vaak tijdelijke, samenwerkingsverbanden. Hiervoor zijn faciliteiten nodig, zoals werkplaatsen waar ruimte is voor uitwisseling met maatschappelijke partijen en bedrijven. Makers moeten over ruimte kunnen beschikken met faciliteiten om te kunnen experimenteren door trial & error. Voor ontwerpers en makers is ruimte voor ‘ruis’ van grote waarde.

De gemeente heeft op het gebied van architectuur, vormgeving en digitale cultuur drie prioriteiten geformuleerd in de Beleidsvisie Creatieve Industrie (2019):
1. de creatieve infrastructuur versterken
2. ontwerptalent ondersteunen
3. design thinking en ontwerpkracht inzetten bij Rotterdamse vraagstukken.

Door te subsidiëren kan het sturen van de overheid de overhand krijgen op de artistieke vrijheid binnen deze discipline. De kaders om subsidieaanvragen te beoordelen zouden op onderdelen kunnen worden verruimd, om nieuwe initiatieven een kans te geven. In plaats van te werken met vaste, proactieve formats, is meer ruimte nodig voor experiment, het ontwikkelen van nieuwe samenwerkingsvormen en het bereiken van nieuwe doelgroepen.

Architectuur
De architectuursector heeft zich na de zware economische dip in 2008 weer ‘herpakt’. Rotterdam heeft een lange traditie van ontwerpend onderzoek, experiment, ontwerpkracht en innovatie. Universiteit en hogescholen, kennisinstellingen, culturele organisaties en veel ontwerpers en ontwerpbureaus dragen bij aan het Rotterdams architectuurklimaat.
In de nota Rotterdam Architectuurstad (2019) schrijft de gemeente: ‘Architectuur versterkt de lokale trots en verbindt Rotterdammers. Ze draagt bij aan herkenning en bewaart herinneringen’. Ruimtelijke kwaliteit krijgt steeds meer aandacht. Het door een breed vakpubliek bezochte jaarlijkse Stadmakerscongres spreekt wat dit betreft tot de verbeelding, net als evenementen die de architectuur in de stad bij het algemene publiek onder de aandacht brengen, zoals de Rotterdamse Dakendagen en de manifestatie in het POST-gebouw tijdens de Architectuurmaand.

Nieuwe generaties ontwerpers in de stad vinden het een uitdaging om te werken aan stedelijke opgaven rond deeleconomie, hergebruik, energietransitie en klimaatbestendigheid.
‘De culturele infrastructuur fungeert als schakel tussen de ontwerpsector en het publiek, met lezingen, debat en tentoonstellingen. (…)’. Deze infrastructuur is smal en kwetsbaar, en de mogelijkheid om architectuurinstellingen op culturele projecten te steunen is beperkt’ (Rotterdam Architectuurstad). De Raad ziet kansen voor concrete steun om het potentieel van de infrastructuur te benutten. Drie instellingen vragen structurele steun: AIR, de Internationale Architectuur Biënnale (IABR) en het Architectuur Filmfestival Rotterdam (AFFR). Over de aanvragen van AIR en AFFR oordeelt de Raad positief en adviseert het college een verhoogd subsidiebedrag toe te kennen. De Raad adviseert de aanvraag van IABR af te wijzen, omdat de culturele betekenis van de Architectuurbiënnale als podium voor de stad Rotterdam uit beeld raakt.

Design / Ontwerp
Design in Rotterdam ontwikkelt zich vergeleken met architectuur minder voorspoedig. Ontwerp is ruwweg onder te verdelen in industrieel of productdesign, grafisch ontwerp, mode (waaronder sieraden en accessoires) en social design. Rotterdam is relatief sterk in productdesign en grafisch ontwerp, door de aanwezigheid van opleidingen en opdrachtgevers. Een recente ontwikkeling is de opkomst van een (kleinschalige) maakindustrie en ambachtelijke productie in de stad. Verschillende werkplaatsen en initiatieven experimenteren met ambachtelijke en digitale productietechnieken. Rotterdam beschikt over een klein aantal, toonaangevende grafisch vormgevers die zich kenmerken door een artistieke benadering. Vooral de culturele sector is hun opdrachtgever.
De gemeente ondersteunde tijdens de Cultuurplanperiode 2017-2020 VIVID Vormgeving en Designplatform Rotterdam. Tijdens het Design Chewing festival bracht het Designplatform Rotterdam in november 2019 professionals, studenten en belangstellenden in gesprek over ‘existentiële design issues’. In het najaar van 2019 werd De Wasserij geopend: een werkplaats voor innovatieve mode in Rotterdam-Noord.

Het aanbod van design in Rotterdam op instellingsniveau is klein en versnipperd. Tegelijkertijd ontwikkelen zich interdisciplinaire praktijken, zonder strikte traditionele disciplinegrenzen. In het algemeen is het in Rotterdam slecht gesteld met presentatieplekken voor design in brede zin: productontwerp, grafisch design en mode. Er wordt veel ontworpen, ontwikkeld en gemaakt in Rotterdam en er wordt ook redelijk veel over gesproken, maar de stad biedt weinig mogelijkheden om design aan het publiek te presenteren.

Digitale cultuur (e-cultuur)
Het aantal organisaties dat actief is binnen e-cultuur nam de afgelopen jaren toe, evenals de economische activiteiten. Rotterdam beschikt over een aantal vooraanstaande internationaal opererende spelers op het gebied van digitale cultuur en ook opdrachtgevers zijn in de regio goed vertegenwoordigd. Organisaties als V2_Lab voor instabiele media, de Patching Zone, Digital Playground, De Player, Watch that Sound en WORM zijn aansprekende voorbeelden. De platform-, debat-, onderzoeks- en laboratoriumfunctie vormt een goede voedingsbodem voor toekomstige innovaties en artistieke ontwikkeling.

Toch stelt het geheel van de aanvragen op dit gebied teleur. De Raad signaleert dat de digitale cultuur nieuwe, grensverleggende, interdisciplinaire initiatieven nodig heeft. Er zijn geen nieuwe aanvragen die zich bezighouden met (hybride) nieuwe vormen van digitaal ontwerp op het grensvlak van bio-design, robotics, artificial intelligence en data design. Ook ontbreken aanvragen van jonge initiatieven zoals MONO, die de hedendaagse digitale cultuur vanuit een interdisciplinair en intercultureel perspectief belichten.

Culturele betekenis
Van de elf aanvragers binnen het domein Architectuur, Design en Digitale Cultuur richten zes zich op architectuur en stedenbouw. De invalshoeken verschillen, van een internationaal georiënteerd filmfestival (AFFR) tot een lokaal architectuurcentrum met een zeer gevarieerd aanbod aan activiteiten (AIR); van een organisatie die zich verder ontwikkelt met een eigen locatie en jaarprogrammering (OMI) tot een feestelijk evenement op de Rotterdamse daken (de Rotterdamse Dakendagen). Met gevarieerde, inhoudelijke programma’s bedienen deze instellingen verschillende doelgroepen: van een cultureel geïnteresseerd breed publiek tot een grote, deels internationale, gemeenschap van vakgenoten in Rotterdam en daarbuiten.

Bedrijfsvoering
Wat de financieringsmix betreft, leunen de meeste culturele instellingen binnen de disciplines architectuur, design en digitale cultuur relatief zwaar op subsidie na. Instellingen kunnen meer inkomsten genereren uit sponsoring, private fondsen en publieksinkomsten. Enkele architectuurinstellingen, zoals het AFFR en AIR, hebben daartoe een ‘club’ van sponsoren (bijvoorbeeld uit de bouwsector) opgericht. Het dagelijks bestuur van sommige instellingen is fragiel en leunt op één centrale persoon. Fair pay is voor veel organisaties een aandachtspunt, maar lastig te realiseren, omdat er geen geld voor is. Vrijwilligers zijn onmisbaar om het ‘plaatje rond te krijgen’, vooral voor instellingen die een jaarlijks evenement organiseren.

Publiek
De grafiek geeft de gegevens weer van vier van de elf beoordeelde instellingen : VIVID, AFFR, V2_Lab voor de instabiele media, Rotterdamse Dakendagen. 

Deze vier instellingen uit de discipline Architectuur, Vormgeving en Digitale Cultuur laten een oververtegenwoordiging zien van de publieksgroepen ‘stadse alleseters’, ‘elitaire cultuurminnaars’ en ‘digitale kijkers’. De laatste groep behoort tot ‘light users’; het bereik onder ‘digitale kijkers’ is veel beter dan bij andere disciplines, terwijl de overige groepen ‘light users’ (‘actieve families’, ‘Randstedelijke gemakzoekers’ en ‘wijkgerichte vrijetijdsgenieters’) en de ‘medium users’ minder dan gemiddeld worden bereikt. Ook de ‘stedelijke toekomstbouwers’ zijn (enigszins) ondervertegenwoordigd.

De Raad
De Raad wil de sterke positie van Rotterdam als architectuurstad benutten en daarbinnen de (culturele) podium- en debatfunctie versterken, evenals de betrokkenheid van het bredere publiek bij architectuur. De Raad ondersteunt de ontwikkeling binnen Architectuur, Design en Digitale Cultuur waarvan de disciplinegrenzen steeds meer vervagen en waarbij de maatschappelijke component steeds belangrijker wordt. Uitkomsten van de projecten, experimenten en onderzoeken die deze disciplines realiseren, kunnen van grote waarde zijn voor de samenleving en verdienen dan ook een platform in de vorm van presentaties en debatten.