Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR)
Advies
€ 0
€ 625.000
€ 431.500
Prijspeil 2020. Bron: Gemeente Rotterdam
Samenvatting van het advies
Beoordeling van de aanvraag
De Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR) kent een roemruchte geschiedenis, met indrukwekkende afleveringen. In de jaren na zijn oprichting (2001) ontwikkelde de IABR zich steeds meer tot een onderzoekbiënnale, met langlopende projecten waarin – vaak op locatie in speciale ateliers – ontwerpend onderzoek wordt uitgevoerd over urgente vraagstukken. Het publieke aspect, de biënnale als tentoonstelling, werd echter minder belangrijk.
De aanvraag biedt geen zicht op een herleving van de biënnale als cultureel podium. De beschrijving van het programma van de komende biënnale is zeer summier.
Geadviseerd subsidiebedrag
De ingezette koers lijkt risicovol, omdat publieksbelang er nauwelijks een plaats krijgt en het belang van de architectuurbiënnale als cultureel podium voor de stad Rotterdam uit beeld raakt. Bovendien ontstaat er onzekerheid door het aangekondigde vertrek van de huidige directeur-bestuurder en de voorzitter van de Raad van Toezicht en ontbreken concreet uitgewerkte plannen voor een overdracht aan de toekomstige leiding van de organisatie. Daarom adviseert de Raad de aanvraag voor subsidie voor de komende Cultuurplanperiode af te wijzen.
Samenvatting van de aanvraag geschreven door de instelling
WAAR KUNNEN WE LANDEN?
Het meerjarenbeleidsplan van IABR vertrekt vanuit de constatering dat de klimaatcrisis urgent is en in 2019 het drama is geworden waarin alle andere opgaven figureren. Ons gebruik van land en energie moet volledig worden aangepast, is de waarschuwing, en dat moet gebeuren voor 2030. Het plan is daarom een actieplan zowel als een open zoektocht: we moeten snel iets doen, maar wat kunnen we eigenlijk nog doen?
Eerst wordt de opgave geformuleerd. IABR laat zich inspireren door de filosoof Bruno Latour die constateert dat we de aarde nu op een volledig nieuwe manier moeten leren bewonen en daarom vraagt: waar kunnen we landen? Als ontwerpers kunnen we met die opgave aan de slag. ‘De aarde op een nieuwe manier moeten leren bewonen’ betekent haar ruimtelijk opnieuw inrichten en tegelijkertijd de beschikbare ruimte herverdelen, een duurzame balans vinden tussen mensen, natuur en welvaart.
Ruimtelijk ontwerp en duurzame ontwikkeling komen dan opgave-gericht samen. En dat sluit weer naadloos aan bij de wereldwijd gedragen Agenda 2030 for Sustainable Development van de VN.
IABR bevestigt en versterkt het commitment aan haar belangrijkste doelstelling, naar vermogen bijdragen aan de realisatie van de Sustainable Development Goals, aan ‘comprehensive transformational real world change’ – zowel met haar projecten als intern, met de manier waarop zij zelf functioneert. Het instrument dat IABR daarbij inzet is ontwerp, haar methodologie is ontwerpend onderzoek. Ontwerpen helpt ons de complexiteit van de opgave te begrijpen, in beweging te komen en daarvoor maatschappelijke draagkracht te vinden.
Ontwerpen helpt een antwoord te vinden op de vraag hoe we, anders dan met business as usual, in actie kunnen komen in tijden van radicale onzekerheid omdat het ons in staat stelt te reflecteren op hoe en voor wie we het doen, terwijl we het doen.
Het plan beschrijft vervolgens de aanpak van IABR en legt uit hoe haar methodologie onvermijdelijk heeft geleid tot de volledige integratie van twee functies: zij is zowel internationaal cultuurpodium als culturele kennisontwikkelinstelling. Vervolgens wordt ingegaan op voor en met wie IABR doet wat het doet, wordt de impact van haar projecten geëvalueerd en worden kort de acht momenteel en deels na 2020 (door)lopende ateliers/ontwerpend onderzoekstrajecten in Rotterdam en elders, in en buiten Nederland, beschreven, waarbij onder meer wordt ingegaan op de vele partnerships.
Dan wordt kort teruggekeken naar de biënnale van 2018 en vooruit naar de editie van 2020, samen een tweeluik. Het inhoudelijk deel van het plan eindigt met een blik naar de toekomst. IABR–2020–DOWN TO EARTH slingert de vraag waar we kunnen landen de komende jaren in, naar 2021, 2024, 2030: inhoudelijk maar ook bestuurlijk. IABR en haar opgave worden eind 2020 in handen gelegd van de volgende generatie, de generatie die echt door de klimaatcrisis wordt getroffen.
In de twee laatste hoofdstukken wordt toegelicht hoe IABR omgaat met de Codes en gereflecteerd op financiële middelen en personeelsformatie, eindigend met een pleidooi aan de subsidienten IABR terug te brengen op het subsidieniveau van vóór de bezuinigingen van 2012.
Beoordeling van de aanvraag
De Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR) kent een roemruchte geschiedenis, de ene aflevering was nog indrukwekkender dan de andere. Zo kon een breed publiek tijdens de tweede IABR (2005), getiteld De Zondvloed, kennismaken met zowel de Nederlandse traditie in de omgang met het water, als met urgente, actuele watervraagstukken op wereldniveau. De IABR heeft zich in de jaren daarna steeds meer ontwikkeld tot een onderzoekbiënnale met een vooruitstrevende agenda. In langlopende projecten onderzoekt IABR urgente vraagstukken op een ontwerpende manier. In zijn waardevolle allianties overschrijdt de biënnale grenzen: tussen disciplines – nationaal en internationaal – met overheden, het ontwerpveld en het bedrijfsleven. Het publieke aspect, de biënnale als tentoonstelling, werd echter steeds minder belangrijk. Sinds de bezuinigingen van 2012 zijn de schaal en publieksgerichtheid van de tentoonstellingen en activiteiten flink teruggeschroefd.
De IABR beroept zich erop het gat te vullen dat de Rijksoverheid laat vallen in de regie over belangrijke, ruimtelijke opgaven als de energietransitie, woningmarkt en klimaatadaptatie. De Raad vraagt zich echter af of het hierbij nog om een culturele opgave voor de stad Rotterdam gaat. Waar ligt het belang voor de architectuur als ontwerpdiscipline, en wat is het belang voor de Rotterdamse kunst en cultuur? De vrije ruimte die de culturele wereld biedt voor innovatie en experiment lijkt hier te worden ingezet om een nationaal beleidsvacuüm te dichten. Cultuurbudget wordt zo instrumenteel gemaakt voor beleidsmatige doeleinden. De IABR heeft zich steeds meer geprofileerd als speler in een internationaal professioneel veld. De verschillende ateliers staan los van de aanvraag voor Cultuurplansubsidie. Educatie en talentonwikkeling richten zich vooral op participanten in een bedrijfsmatige setting. De sterk gegroeide bedrijfsmatigheid van IABR overvleugelt het publieke podium van de biënnale – de naam dekt niet langer de lading. De oorspronkelijke publieksgerichtheid is ver naar de achtergrond verdwenen.
De komende aflevering van de architectuurbiënnale, die op twee locaties zal plaatsvinden, Merwe Vierhavens en Bospolder Tussendijken, is uiterst summier beschreven, zonder uitzicht op een publieke herleving van de biënnale als cultureel podium. De financiering van de IABR-ateliers met onderzoekprogramma’s voor deze gebieden valt buiten deze aanvraag; die moet van elders komen.
De IABR staat aan de vooravond van een belangrijke interne transitie: het vertrek van zowel de directeur-bestuurder, die sinds 2004 leiding geeft aan de organisatie als van de voorzitter van de Raad van Toezicht. De Raad mist de bereidheid en een concreet plan om deze veranderingen goed te laten verlopen en daarmee de toekomst van de organisatie te waarborgen. De IABR formuleert zeer hoge ambities die kwetsbaarheden veroorzaken, zeker met de huidige koers. De aanvraag geeft geen indicatie voor de manier waarop de transitieperiode zal verlopen als de directeur-bestuurder is opgestapt. Het is onduidelijk of er een redelijke kans bestaat straks het stokje op een zorgvuldige manier door te geven aan een nieuwe generatie. De huidige koers voegt veel verschillende agenda’s samen, wat het programma veel afhankelijker maakt van de omstandigheden en de huidige dynamiek.
Financieringsmix
De verhouding tussen de verschillende (overheid)subsidies en de eigen inkomsten in onevenwichtig. Er is geen sprake van een plan B voor het geval een van de subsidies uitblijft. Een duidelijke motivatie waarom tweejarige ateliers niet zouden functioneren ontbreekt. Er is geen moeite gedaan om de verhoudingen tussen IABR en /Up als mogelijke kracht uiteen te zetten. Al deze elementen maken de IABR extra kwetsbaar.
Fair Pay
Er is sprake van structurele personele onderbezetting en daarmee structurele overbelasting. De IABR heeft momenteel niemand meer in vaste dienst.
De IABR spreekt de intentie uit inclusief te willen zijn, maar is dat nog niet. De aanvrager presenteert geen samenhangend plan om de gewenste inclusiviteit te bereiken op gebied van personeel, bestuur, curatoren, partners en publiek.
Publiek
Het publiek is grotendeels op de achtergrond geraakt, de IABR heeft zich meer en meer op professionals en beleidmakers gericht. De aanvraag spreekt van breed publiek, maar over inspanningen om dat te bereiken rept het plan niet.
Personeel
Wat betreft inclusiviteit heeft de IABR op niveau van personeel en bestuur nog een grote slag te maken.
De IABR-ateliers kenmerken zich door scherp vooruitzien en hoge kwaliteit. De Raad heeft alle vertrouwen in de manier waarop de ateliers ontwerpend onderzoek inzetten om oplossingen te ontwikkelen voor urgente vraagstukken. Wel ontbreekt een vertaling van deze waardevolle bijdrage naar het publiek en de stad Rotterdam en de verbinding met Kunst en Cultuur. De gegenereerde vernieuwing lijkt voornamelijk ten goede te komen aan opdrachtgevers en betrokken ontwerpers. Culturele overdracht aan een breed publiek ontbreekt, terwijl die vernieuwing de biënnale juist weer tot een gewaardeerd en belangwekkend publieksevenement zou kunnen maken.
De interconnectiviteit van de IABR ligt vooral in samenwerkingen tussen ontwerp, beleid, bedrijfsleven en lokale betrokkenen. De IABR omarmt de maatschappelijke opgaven en zoekt innovatief naar oplossingen die in de internationale vakwereld worden gedeeld. De samenwerkingen binnen het Rotterdamse culturele veld zijn minimaal.
geadviseerd subsidiebedrag
De RRKC adviseert de subsidieaanvraag van de IABR niet te honoreren. De reden hiervoor is dat de ingezette koers risicovol is, publieksbelang in de plannen ontbreekt en de architectuurbiënnale als cultureel podium voor de stad Rotterdam uit beeld is geraakt. De Raad signaleert ook de onzekere toekomst, doordat de huidige directeur-bestuurder en de voorzitter van de Raad van Toezicht zullen vertrekken, terwijl concreet uitgewerkte plannen voor een overdracht aan een toekomstige leiding ontbreken.